Patroni naszych ulic

Wojciech Gerson (1831-1901)

Patronem małej ulicy na Pradze Północ w rejonie Śliwic, niedaleko FSO, jest Wojciech Gerson - jeden z najwybitniejszych polskich malarzy XIX w., a także krytyk i nauczyciel malarstwa. Był synem Francuza i Niemki, urodzonym w Warszawie. Długie XIX stulecie było jednak czasem, w którym mimo braku państwowości polskiej kultura polska była tak atrakcyjna, iż asymilowała żywioły obcoplemienne. I to nawet pochodzące z tak silnych kulturowo narodów, jak Francuzi czy Niemcy. Dopiero PRL odebrał nam tę siłę, tworząc np. z potomków powstańców śląskich zastępy "Volkswagendojczy".

Młody Gerson szkoły średnie ukończył w Warszawie i Piotrkowie, a w latach 1844-50 studiował w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Stypendium umożliwiło mu dalsze studia w Petersburgu (Akademia Sztuk Pięknych) w latach 1853-55. Po powrocie do Królestwa opublikował Ubiór ludu polskiego – będący owocem podróży po kraju, poświęconej zbieraniu materiałów etnograficznych. Wyjechał na krótko do Paryża, studiując tam malarstwo historyczne, a po powrocie otworzył od 1858 r. swoją pracownię w Warszawie. Miejsce to było nie tylko warsztatem pracy malarza, lecz także ośrodkiem życia artystycznego stolicy – przez lata zbierali się tam ludzie sztuki, stworzono też tam kasę pożyczkową dla artystów. Sam Gerson zarabiał (poza malowaniem obrazów) jako nauczyciel rysunku w Instytucie Głuchoniemych, a od 1872 r. jako wykładowca i kierownik katedry rysunku w Szkole Sztuk Pięknych. Udzielał się też społecznie, był m.in. twórcą Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Sławę zdobył jako malarz – uprawiając malarstwo pejzażowe, religijne i historyczne. Za życia najbardziej znane było to ostatnie, tematami jego obrazów były epizody z dziejów średniowiecznej Polski i Słowiańszczyzny. Są to takie znane płótna, jak: Św. Jadwiga dająca jałmużnę, Esterka, Wanda, Kiejstut uwięziony przez Jagiełłę, Śmierć Przemysława, Piast i Rzepicha. Malował też pejzaże, zwłaszcza Tatr, które regularnie odwiedzał; wykorzystywał również motywy góralskie, malując sceny rodzajowe (Odpoczynek w szałasie, Góral wędrujący, Juhas). Ilustrował m.in. "Pana Tadeusza" i "Marię" Malczewskiego, jego ilustracje drukowane były też w czasopismach. Tworzył także malarstwo dekoracyjne – spod jego ręki wyszły freski w wielu pałacach ówczesnej Warszawy. Uprawiał krytykę artystyczną na łamach czasopism warszawskich, a pod koniec życia redagował dwutygodnik "Świat Artystyczny"(1900 r.). Wobec nowych tendencji w malarstwie, jakie zarysowały się u schyłku jego życia (np. impresjonizm) pozostawał krytycznym, co spowodowało polemiki z nim ze strony części malarzy młodszego pokolenia. Opublikował kilka książek o sztuce, przetłumaczył też "Traktat o malarstwie" Leonarda da Vinci.

Ważny jest w historii polskiego malarstwa także jako pedagog – jego uczniami byli m.in. Józef Chełmoński, Stanisław Lentz, Władysław Podkowiński, Alfred Wierusz-Kowalski, Leon Wyczółkowski.

T. Szczepański
Literatura:
A. Vetulani Wojciech Gerson, Warszawa 1952 Polski Słownik Biograficzny, T VII

4951