Prosto z mostu

Czas odbudowy

Władze miasta postanowiły uczcić 75. rocznicę odbudowy Warszawy. Przez cały rok 2020 odbywać się będą wystawy, konferencje, koncerty. To jedna z najchwalebniejszych rocznic najnowszej historii Polski. Nie wepchnijmy jej tylko w obecne spory polityczne i nie dajmy sobie wmówić, że odbudowali ją – znakomicie albo fatalnie –rządzący wówczas komuniści.

O odbudowie Warszawy zdecydował rząd lubelski w styczniu 1945 r., w wyniku zabiegów gen. Mariana Spychalskiego, pierwszego „ludowego” prezydenta miasta. Nie była to wtedy decyzja oczywista – dla wielu ówczesnych decydentów Warszawa przestała istnieć. Gdy np. w listopadzie 1944 r. warszawscy lekarze chcieli uzyskać zgodę PKWN na reaktywację na Pradze Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu, usłyszeli, że owszem, mogą działać, ale jako filia lubelskiej uczelni... Spychalski był jednak zdeterminowany. Był warszawskim architektem, jednym z najbliższych współpracowników prezydenta Stefana Starzyńskiego. Przed wojną w Zarządzie Miejskim kierował Wydziałem Planu Ogólnego Zabudowania Stolicy. Jako komunistyczny dygnitarz chętnie angażował do współpracy akowców i przedwojennych wojskowych, co skądinąd skończyło się dla niego uwięzieniem w 1951 r.

Dwoma najważniejszymi planistami nowej Warszawy byli Powstańcy Warszawscy: kapitan Stanisław Jankowski ps. „Agaton”, cichociemny, dowódca plutonu i oficer Komendy Głównej AK, oraz podporucznik Zygmunt Stępiński ps. „Plastyk”, oficer Grupy Bojowej AK „Krybar”. To im zawdzięczamy m.in. Trasę WZ, Mariensztat, MDM, także Grób Nieznanego Żołnierza.

Praga nie wymagała po wojnie aż takich nakładów na odbudowę, jak lewobrzeżna Warszawa - największą stratą było wysadzenie w powietrze przez Niemców kościoła (jeszcze wtedy nie katedry) pw. św. Michała i Floriana, z którego ocalały tylko figury św. Michała Archanioła i św. Floriana Męczennika. Paradoksalnie, może dlatego łatwiej było na Pradze z nowym. W 1950 r. otwarto tu pierwsze nowe kino w Warszawie - Praha (od 1945 r. działały przedwojenne kina Atlantic, Palladium, Polonia i Syrena). Monumentalny, socrealistyczny budynek mieścił dwukondygnacyjną salę na 580 widzów oraz lokal gastronomiczny. Bogaty w zdobienia: płaskorzeźby, plafony i żyrandole, miał innowacyjną konstrukcję: osadzony był na ruchomych przegubach ze względu na niestabilność gruntu. Niestety, został zburzony w 2005 r., a na jego miejscu postawiono multipleks.

Na Pradze wybudowano też pierwszy w Polsce budynek z wielkich prefabrykowanych bloków - na osiedlu Praga II (wokół placu gen. Hallera, wówczas Leńskiego), nazywanym praskim MDM. Wszystkie elementy budowlane bloku były przygotowane sposobem przemysłowym, na placu budowy odbywał się jedynie montaż i wykończenie wnętrz. Autorem projektu był strzelec „Kobra” z pułku AK „Baszta”, który czuwał też nad jego realizacją.