Zachowek, komu się należy i w jakiej wysokości?

Spadkodawca może w ramach testamentu swobodnie rozporządzać swym majątkiem na wypadek śmierci, także w zakresie kręgu osób, które będą po nim dziedziczyć. Istnieje jednak ustawowe zabezpieczenie interesów osób najbliższych dla spadkodawcy, który rozporządzając swym majątkiem na wypadek śmierci, pominął osoby dla niego najbliższe – instytucja zachowku. Osobami uprawnionymi do zachowku są: zstępni, małżonek i rodzice spadkodawcy, a więc osoby, które zostałyby powołane do spadku z ustawy. Jeżeli osoby te nie otrzymały zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje im przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Jeśli uprawniony do zachowku uzyskał pewną korzyść w wyżej wymieniony sposób, ale wartość korzyści nie wypełnia pełnej sumy należnego zachowku, to takiej osobie przysługuje roszczenie o zapłatę sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku.

Wysokość zachowku jest uzależniona od udziału spadkowego, który uprawnionym przypadałby przy dziedziczeniu ustawowym i wynosi połowę wartości takiego udziału. Jeśli jednak uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, to wysokość zachowku wynosi dwie trzecie wartości takiego udziału.

Roszczenie pieniężne z tytułu zachowku z zasady należy kierować przeciwko spadkobiercy powołanemu do dziedziczenia. Jeśli jednak uprawniony nie może otrzymać zapłaty od spadkobiercy, wówczas uprawniony może skierować roszczenie przeciwko osobie, na rzecz której dokonany został zapis windykacyjny. Jeżeli uprawniony wciąż nie jest w stanie uzyskać zachowku od zapisobiercy windykacyjnego, wówczas roszczenie o zapłatę można skierować względem osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę (w zakresie uzupełnienia zachowku).

Z sądowego orzecznictwa warto odnotować, iż uchwałą z dnia 23 października 2019 r. Sąd Najwyższy przyjął, iż dalszy zstępny spadkodawcy nie jest uprawniony do zachowku po nim, jeśli - w razie dziedziczenia testamentowego - zstępny spadkodawcy złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku z ustawy.  

Roszczenie z tytułu zachowku przedawnia się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.