Na Mazowszu, w tym na Pradze

Bezcenne rezerwaty przyrody

Zapewne mało kto wie, że w województwie mazowieckim jest aż 189 rezerwatów przyrody, które łącznie zajmują powierzchnię 18 400 hektarów. To rekord w Polsce, jeśli chodzi o tę formę ochrony przyrody. W granicach Warszawy znajduje się 12 rezerwatów, a cztery z nich po praskiej stronie.

O to wielkie i różnorodne bogactwo przyrodnicze musimy dbać, ceniąc fakt, że jest niemal na wyciągnięcie ręki. Warto też pamiętać, że rezerwaty przyrody są w Polsce, obok parków narodowych, najwyższą formą ochrony przyrody. Chroni się w ten sposób obszary o wyjątkowych walorach przyrodniczych, tereny zachowane w mało zmienionym stanie, najczęściej z cennymi siedliskami i gatunkami zwierząt i roślin, czasem z elementami przyrody nieożywionej np. głazami narzutowymi.
To nie są parki

W rezerwatach, inaczej niż w parkach miejskich, na skwerach czy zielonych terenach rekreacyjnych, najważniejszą rolę gra przyroda, a wszystko, co się w nich dzieje, podporządkowane jest sprawom natury i jej służą. Dlatego, wybierając się do rezerwatu przyrody, należy zapoznać się z obowiązującymi tam zasadami zachowania i postępowania.

- Zależy nam na tym, by korzystać z odpoczynku w rezerwatach przyrody świadomie, znając ograniczenia związane z pobytem na terenie chronionym – mówiła Agata Antonowicz, rzeczniczka Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie, podczas konferencji prasowej połączonej z sesją terenową poświęconą projektowi „Mazowieckie rezerwaty przyrody”. – Ze względu na dobro przyrody w większości miejsc konieczne jest wprowadzenie ograniczeń w korzystaniu z rezerwatów. Udostępniane one mogą być jedynie w sposób, który nie będzie szkodził naturze.

Uczestniczący w konferencji Marcin Kalbarczyk, główny specjalista w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie, podkreślał, że w rezerwatach można m.in. wyznaczać szlaki piesze i rowerowe, udostępniać zbiorniki wodne do pływania, wskazywać miejsca do jazdy konnej, ale przed ich udostępnieniem przeprowadza się dogłębną analizę uwarunkowań, ocenia zagrożenia i wpływ na przyrodę. Na podstawie wyników analizy zapada decyzja o możliwości i formie udostępnienia rezerwatu społeczeństwu. Obecnie na terenie województwa mazowieckiego, w różnej formie, jest udostępnionych 50 rezerwatów.

Przybliżyć piękno i wartość

Projekt „Mazowieckie rezerwaty przyrody”, dofinansowany przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, przybliża piękno i wartość rezerwatów, wyjaśnia konieczność ich ochrony, w tym m.in. ograniczony dostęp do części z nich, o czym już była mowa; a także lub przede wszystkim zachęca do wspólnego dbania o te tereny. Służą temu zaplanowane w ramach projektu działania, skierowane do małych i dużych użytkowników rezerwatów.

- Ufamy – mówi Agata Antonowicz, - że pokazanie piękna przyrody i uświadomienie zagrożeń, zaowocuje  szacunkiem do przyrody w myśl chińskiego przysłowia „Kto zna działanie przyrody, ten żyje z nią w zgodzie”.

Dzięki projektowi zostały wydane broszury informacyjno-edukacyjne, które w ciekawy i piękny graficznie sposób prezentują 15 rezerwatów przyrody znajdujących się w granicach Warszawy i w jej bezpośrednim sąsiedztwie, w tym oczywiście rezerwaty po praskiej stronie Wisły.

Wydane publikacje opowiadają historię obszarów objętych dziś ochroną przyrody w rezerwatach, opisują najcenniejsze siedliska i gatunki, wskazują najpoważniejsze zagrożenia i zapowiadają działania ochronne planowane w najbliższych latach. Mapy, dołączone do broszur, przedstawiają szlaki i miejsca udostępnione w rezerwatach. Broszury i mapy dostępne są w serwisie internetowym Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie.

W latach 2018-2019 skupiono się głównie na rezerwatach w Warszawie i jej okolicach. W kolejnych planowane jest rozszerzenie działań edukacyjnych o inne rezerwaty przyrody na Mazowszu, w tym opracowanie aplikacji mobilnej, która umożliwi dostęp do informacji za pomocą smartfonów czy tabletów.

Ponadto ustawiane są tablice edukacyjne, powstaje także film, którego premierę zaplanowano na jesień 2019 r. podczas konferencji kończącej projekt. W najbliższym czasie odbędą się spotkania informacyjno-edukacyjne na terenie udostępnionych do ruchu rezerwatów. Uczestnicy spotkań będą mieli szansę wziąć udział w konkursach, grach i zabawach edukacyjnych, poszerzyć wiedzę w punkcie informacyjnym Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie.

Po praskiej stronie

Na Pradze są cztery rezerwaty przyrody, wszystkie cenne i ważne: Bagno Jacka w dzielnicy Wesoła, Kawęczyn w Rembertowie, Olszynka Grochowska na Pradze-Południe i Rezerwat im. Króla Jana Sobieskiego w Wawrze.

Założony w październiku 1981 r. rezerwat Bagno Jacka, znany też jako bagno Bartek, zajmuje 19, 4 hektara. W 2011 roku został włączony do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Ochronie podlegają bory mieszane wilgotne i bagienne m.in. torfowiska przejściowe, rzadkie na Mazowszu. W rezerwacie żyje największy polski chrabąszcz: wałkarz lipczyk i turkuć podjadek. Doskonałe warunki mają płazy: żaby jeziorkowa, śmieszka, moczarowa i trawna, ropuchy: szara i zielona. W rezerwacie mieszka też rzekotka drzewna, jedyny w Europie przedstawiciel płazów prowadzących nadrzewny tryb życia, a ponadto traszka grzebieniasta i kumak nizinny. Gady reprezentują jaszczurka zwinka, zaskroniec zwyczajny i jadowity wąż - żmija zygzakowata.  W rezerwacie występuje też ponad 70 gatunków ptaków, w tym m.in. dzięcioł duży, dzięciołek, kukułka, drozd śpiewak, perkozek, kokoszka i dzierzba gąsiorek.

Bagno Jacka zachwyca też różnorodnością flory. Rośnie tu ponad 180 gatunków roślin naczyniowych, a wśród nich chronione bagno zwyczajne, kosaciec syberyjski i mięsożerna rosiczka okrągłolistna.

Ze względu na delikatność zbiorowisk roślinnych rezerwat nie jest udostępniony społeczności. Nie ma możliwości poruszania się po nim bez stosownej zgody.

Rezerwat Kawęczyn powstał w grudniu 1998 r. Obejmuje fragment Lasu Rembertowskiego o powierzchni 69,54 ha. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych ciepłolubnych gatunków roślin naczyniowych i ich stanowisk. Najcenniejsze fragmenty to dąbrowy świetliste z luźnym drzewostanem dębowym, w runie którego występują cenne gatunki ciepłolubne: dziurawiec skąpolistny, bukwica zwyczajna, miodownik melisowaty, pięciornik biały i lilia złotogłów.

W rezerwacie żyje ponad 60 gatunków ptaków, w tym 16 dziuplaków, czyli budujących gniazda w dziuplach. Można spotkać kukułkę, dzięcioła czarnego i średniego, puszczyka.

Ścieżkę, która przebiega przez środek rezerwatu, udostępniono dla pieszych i rowerzystów. Dzięki temu można w rezerwacie spacerować i podziwiać piękno przyrody.

Rezerwat Olszynka Grochowska, założony w listopadzie 1983 r., zajmuje 69, 7 hektara. Obejmuje las rosnący na obszarze pola bitwy toczonej przez wojska polskie i carskie pod Grochowem podczas Powstania Listopadowego 25 lutego 1831 roku. Uroczysko leśne to jedyny duży na wschodnich obrzeżach Warszawy obszar zieleni wysokiej. Rosną tu dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, klony pospolite, jawory i jesiony wyniosłe.

W rezerwacie występuje 40 gatunków lęgowych ptaków. Najciekawsze z nich to kapturka, muchołówka żałobna, słowik szary, zaganiacz i rudzik. W kanałach melioracyjnych na terenie rezerwatu siedlisko mają bobry nazywane inżynierami środowiska. W 2016 r. udostępniono mieszkańcom Warszawy cztery kilometry szlaków pieszych. Można więc spacerować po rezerwacie, poznawać jego wartość przyrodniczą i miejsca związane z historią.

Rezerwat im. Króla Jana Sobieskiego, powstał w listopadzie 1952 r. Zajmuje powierzchnię 114,4 ha, a otulina 268,2 ha. Od 2013 r. jest częścią Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000.

Rezerwat chroni cenne siedliska grądu subkontynentalnego i świetlistej dąbrowy. Rosną tu dęby szypułkowe, lipy drobnolistne i graby. Bardzo bogata jest flora. Występuje w rezerwacie blisko 30 gatunków roślin zielnych i sześć mchów. Z roślin chronionych lilia złotogłów i rokitnik pospolity. Schronienie znajduje tu także 20 gatunków ssaków, w tym m.in. kret, jeż zachodni, ryjówka aksamitna i malutka. Nie brakuje ptaków. Dominują gatunki charakterystyczne dla starych lasów liściastych: muchołówka mała i dzięcioły.

W rezerwacie jedyną udostępnioną częścią jest cmentarz, który znajduje się w północno-zachodniej części. Urodę tamtejszej przyrody można jednak podziwiać, spacerując ścieżką wyznaczoną wokół całego obszaru objętego ochroną.

Najwyższa forma ochrony

Pamiętajmy o tym, że rezerwaty przyrody, podobnie jak parki narodowe, są najwyższą formą ochrony przyrody. Przed wejściem na ich teren upewnijmy się, czy na pewno można do nich wchodzić, a jeżeli tak, to, w których miejscach. Uszanujmy spokój mieszkańców rezerwatów. Tak postępując, będziemy mogli cieszyć się unikalną przyrodą znajdującą się na wyciągnięcie ręki, mając osobisty wkład w jej ochronę.