Warszawska droga wodna

Śluza

To jedyny tego typu obiekt komorowy w Polsce. Większość krajowych śródlądowych śluz służy do przepuszczania wody z poziomu wyższego na niższy. Urządzenia takie mają zasuwy dwuczęściowe uszczelniane dociskiem wody i mogą pracować przy przepływie wody tylko w jednym kierunku. Śluza może i musi pracować przy zmiennych poziomach wody, raz wyższej od strony portu, a raz od strony Wisły.

Komora śluzy ma wymiary 85x12 m, a jej długo 104 m. Pulpit sterowniczy śluzy znajduje się w trzypiętrowej wieży, w której znajdują się też pomieszczenia dla obsługi oraz biuro.

W 1993 r. został przeprowadzony remont generalny i modernizacja śluzy, podczas którego wzmocniono ściany, dno komory, wymieniono wszystkie urządzenia elektromechaniczne napędzające kanały obiegowe i mosty zwodzone na hydrauliczne.

Nazwanie śluzy imieniem inż. Tadeusza Tillingera było uznaniem jego zasług, jako autora pierwszej koncepcji żeglugowego kanału od Żerania do Zegrza.

Śluza do niedawna była drugim obiektem na świecie pod względem wielkości po egipskiej w Asuanie na Nilu.
W sezonie turystycznym korzystają z niej wyłącznie wodniacy, którzy próbują się przedrzeć przez płycizny Wisły, Narwi i Pisy do Krainy Wielkich Jezior Mazurskich.

Port Żerański

Na 520-kilometrze biegu Wisły, znajduje się 30-hektarowy Port Żerański ze stałym poziomem lustra wody od 2,6 do 3 m, który służy jako magazyn rzecznych barek i pchaczy.

Port składa się z kilku basenów. Obok niego zlokalizowany został też basen zimowy dla barek, pchaczy i statków, o powierzchni 5,7 ha i głębokości 2 m.

Basen portowy między śluzą a ul. Modlińską nazwano basenem administracyjnym, bo lewe nabrzeże przeznaczono dla administracji drogi wodnej. Na prawym brzegu wykonano przeładunkowe nabrzeże węglowe, dotychczas nie wykorzystane. Basen administracyjny ma powierzchnie 6,5 ha i głębokość 3 m.

Właściwy port handlowy rozpoczyna się za ul. Modlińską, wg niezrealizowanych koncepcji miał mieć 3 baseny. Po 1960 r. Żegluga Warszawska dla potrzeb tzw. żwirowej drogi wodnej zrealizowała częściowo basen portowy nr 1, początkowo jako prowizoryczną przeładownię żwiru z barek na samochody, a następnie wykonując specjalistyczne nabrzeże wyposażone w instalacje i dźwigi portalowe wraz z bocznicą kolejową, którą ze Śląska był przywożony kamień do regulacji Wisły.

Kanał Żerański

W 1963 r. został wybudowany i oddany do użytku nowoczesny kanał, który wchodził w skład koncepcji Warszawskiego Węzła Wodnego z nowoczesnym portem, na terenie którego był utrzymywany stały poziom wody.

Pierwotnie, bo już w XVII w. w miejscu dzisiejszego Kanału Żerańskiego powstał z polecenia króla Zygmunta II Wazy słynny Kanał Królewski. Jego zadaniem było uporządkowanie kwestii stosunków wodnych w obrębie Puszczy Słupeckiej tj. uregulowanie rzeki Długiej na odcinku od Kobiałki do Narwi, która zagrażała częstymi powodziami dworowi myśliwskiemu Wazów w Nieporęcie. Nazwa Kanał Królewski figurowała jeszcze na mapach w latach 30. XX w. Następnie został on mądrze wykorzystany przy budowie Kanału Żerańskiego.

Kanał Żerański jest kontynuacją robót, które były prowadzone na tym terenie w I poł. XIX w.
Działania te były podyktowane historycznym faktem odcięcia od Morza Bałtyckiego przez Prusy. Wtedy też powstał nowatorski plan, aby otworzyć drogę na Bałtyk przez Narew i Niemen, które chciano połączyć przy pomocy spławnych kanałów. Między Narwią a Niemnem został przeprowadzono słynny Kanał Augustowski, a między Bugiem a Dnieprem

Kanał Królewski.

Koncepcja budowy kanału pomiędzy Bugiem a Wisłą powstała w 1910 r. w Carskim Ministerstwie Komunikacji i opracowano ją jako projekt drogi wodnej Wisła-Dniepr. Projekt ten zakładał skanalizowanie Bugu od Brześcia do Małkini i od Małkini aż do Warszawy. Po wielu przeróbkach ww. Projekt ostatecznie zaakceptowano w formie kanału Żerań-Zegrze, który miał skrócić drogę wodną Bug-Wisła z 61 do 20 km. Zadaniem tego kanału miało być również odwodnienie doliny Bródnowsko-Nieporęckiej oraz zlewni rzeki Długiej i Kanału Bródnowskiego.

Pierwsze prace budowlane ruszyły w 1919 r., ale szybko zostały przerwane z powodu braku pieniędzy na inwestycję. Kolejne prace związane z budową zostały podjęte w latach 1935-1938 i zaowocowały budową wąskiego kanału na Żeraniu o długości około 2,5 km, który służył odprowadzaniu wody z Kanału Bródnowskiego.

Do pomysłu budowy dużego kanału powrócono po II wojnie światowej, w 1950 r., i już w 1951 r. wybudowano Port Żerański i śluzę.

Docelowo Kanał Żerański miał być dostępny dla barek o ładowności 1350 t.
17,3-kilometrowy kanał jest jedyną drogą wodną łączącą Wisłę z Jeziorem Zegrzyńskim.

W latach świetności był przystosowany nie tylko do obsługi pchaczy, barek i statków, ale również ruchu turystycznego w kierunku Węgorzewa. Kanał został oddany do użytku w 1963 r. po spiętrzeniu wód Zalewu Zegrzyńskiego zaporą w Dębem na Narwi.