W czwartek, 17 stycznia, obchodziliśmy kolejną rocznicę wyzwolenia lewobrzeżnej Warszawy spod władzy niemieckiego okupanta przez żołnierzy Armii Czerwonej i Ludowego Wojska Polskiego. Do dziś, nie tylko wśród historyków, trwa spór, czy było to wyzwolenie, czy też początek nowej okupacji. Faktem jest, że na terenach zajmowanych przez Sowietów trwały masowe represje skierowane wobec członków podziemia niepodległościowego, w tym akowców i żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych. Swoistym poligonem takich represji była od jesieni 1944 r. Praga, czy szerzej cały prawy brzeg, gdzie w kilkudziesięciu (adresów wciąż przybywa) miejscach odosobnienia i kaźni przetrzymywani, a nierzadko torturowani i pozbawiani życia przez przedstawicieli sowieckiej bezpieki, byli właśnie żołnierze, urzędnicy i współpracownicy rządu londyńskiego.
Z tym trudnym tematem dotyczącym Pragi od kilku lat mierzy się Anna Straszyńska, założycielka stowarzyszenia „Kolekcjonerzy Czasu”. Niedawno, własnym sumptem wydała książkę zatytułowaną „Teoria Wyzwolenia. Warszawska Praga”, której premiera odbyła się właśnie w ostatni czwartek, w Muzeum Warszawskiej Pragi. Straszyńska w swojej książce przedstawia ok. 50 adresów, w zdecydowanej większości z dzisiejszej Pragi-Północ, z którymi związane są losy prześladowanych członków podziemia niepodległościowego. Obok znanych adresów, takich jak objęty ochroną konserwatorką areszt NKWD/UB przy Strzeleckiej 8, w książce Straszyńskiej znaleźć można opisy i bogaty materiał ikonograficzny pochodzący z mniej znanych miejsc znajdujących się choćby przy Kawęczyńskiej, 11 Listopada, czy Wileńskiej. Książka Straszyńskiej nie jest oczywiście pierwszą publikacją dotyczącą „czerwonych adresów”. Prace dedykowane Warszawie lub tylko Pradze wydawały m.in. IPN oraz Fundacja Hereditas, niemniej praskiej społeczniczce udało się bardzo szeroko nakreślić mechanizm represji i wskazać szereg miejsc, które nie były wcześniej znane badaczom (11 Listopada 66, Kawęczyńska 41). To efekt mrówczej pracy z dokumentami, docierania do wciąż żyjących świadków tamtych wydarzeń, a także badań prowadzonych na miejscu, polegających np. na poszukiwaniach różnych inskrypcji pozostawionych przez więzione osoby na ścianach piwnic, zamienianych na podręczne karcery.
Książka Straszyńskiej stanowi cenny przyczynek do dalszych badań nad trudnym okresem w dziejach Pragi, jakim były lata 40., a także do dyskusji o polityce pamięci. Pracę można zakupić na allegro lub kontaktując się z autorką poprzez profil na Facebooku „Teoria Wyzwolenia. Warszawska Praga”.
Krzysztof Michalski