Prawnik na Wrotkach

Dziedziczenie: testament czyli wola testatora

Testament, wbrew dość powszechnemu poglądowi, nie musi powstać w ostatnich dniach życia. Obecnie coraz więcej młodych, przewidujących ludzi spisuje swoją wolę co do majątku, jaki po sobie by zostawili w danej chwili. Istnieje jednak parę zasad, których należy trzymać się przy spisywaniu, aby nasz testament był ważny z punktu widzenia prawnego.

Obecnie zasady te są zebrane w części 3 Kodeksu Cywilnego, gdzie artykuły 949-958 dokładnie określają wymogi dla każdego z rodzajów testamentów. Najpopularniejszym jest testament własnoręczny, inaczej określany holograficznym, który wymaga, by testator spisał go w całości własnoręcznie i opatrzył własnoręcznym podpisem i datą. Brak daty nie powoduje jego nieważności, ale brak podpisu oraz brak formy odręcznej całości tekstu niestety już tak. Jedynie gdy brak daty powoduje wątpliwości co do zdolności testatora do jego spisania (np. wpływ choroby na umysł), rzeczywistej woli lub wzajemnego stosunku kilku testamentów tego samego autora, brak daty może wywołać nieważność tegoż.

Kolejnym, i chyba najbezpieczniejszym pod względem dowodowym, jest testament notarialny, który jest w całości sporządzany w formie aktu notarialnego, a jego powiernikiem można ustanowić samego notariusza.

Ostatnim z tzw. zwykłych testamentów jest testament alograficzny. Taki testament winien być sporządzony w obecności dwóch świadków (żaden ze świadków nie może być beneficjentem testamentu) ustnie przed urzędnikiem państwowym. Katalog urzędników uprawnionych do odebrania takowego testamentu jest ograniczony do: wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy oraz kierownika urzędu stanu cywilnego.

Oświadczenie woli spadkodawcy jest spisywane w formie protokołu z podaniem daty, następnie odczytywane obecnym, a protokół zostaje podpisany przez spadkodawcę, świadków i osobę, wobec której testator wolę swą wyjawił. Jeśli z jakiś przyczyn testament nie może być podpisany przez spadkodawcę lub któregoś ze świadków, należy fakt ten zaznaczyć w protokole wraz z przyczyną braku. Jedynie osoby nieme lub głuche nie mogą sporządzić tego rodzaju oświadczenia.

Poza testamentami zwykłymi zdarzają się też testamenty szczególne, jednak moc ich jest ograniczona w czasie. Są one ważne przez 6 miesięcy od chwili ustania okoliczności, która uzasadniała niemożność skorzystania z którejś z form testamenty zwykłego, chyba, że testator zmarł przed upływem tego terminu.

Najpopularniejszym z nich jest testament ustny. Można go ogłosić przy obawie rychłej śmierci, lub gdy w skutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Wtedy spadkodawca musi wyrazić swoją wolę ustnie w obecności min. 3 świadków. Treść jego ustala się poprzez spisanie jego treści przez jednego ze świadków przed upływem roku od wydarzenia, z podaniem daty i miejsca oświadczenia, a pismo podpiszą dwaj świadkowie i testator lub trzej świadkowie. Gdyby jednak nie nastąpiło spisanie, można poprzez złożenie zgodnych zeznań przez świadków ustalić jego treść. Jest to jednak możliwe tylko w ciągu 6 miesięcy od otwarcia spadku tj. śmierci testatora.

Testament podróżny, z kolei, składany jest podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym przed dowódcą lub jego zastępcą w obecności dwóch świadków. Dowódca lub zastępca następnie spisuje wolę spadkodawcy podając datę spisania, i pismo jest odczytywane wobec wszystkich obecnych przy składaniu oryginalnego oświadczenia. Jest to forma bardzo podobna do testamentu alograficznego i wymaga podpisu świadków, testatora oraz osoby spisującej i w przypadku braku możliwości podpisania przez spadkodawcę, podobnie jak w testamencie alograficznym, należy zaznaczyć ten fakt wraz z wyjaśnieniem. Jednak, w tym wypadku, jeśli zachowanie formy pisemnej jest niemożliwe, istnieje możliwość sporządzenia testamentu ustnego.

Najrzadziej spotykanym testamentem jest wojskowy. Formę tego testamentu określa Minister Obrony Narodowej w rozporządzeniu. Zazwyczaj jest on wykorzystywany w przypadku wojny, ale może też być sporządzonym w trakcie manewrów wojskowych itp.

Dlaczego warto spisać testament? Po pierwsze, nawet jeśli nasz testament z jakiegoś powodu zostanie uznany za nieważny, sądy mają w zwyczaju brać pod uwagę wolę spadkodawcy w takim zakresie, w jakim to możliwe i uzasadnione okolicznościami. Jeśli nie chcemy, by ktoś po nas dziedziczył, możemy go wydziedziczyć, czyli odsunąć od dziedziczenia po nas w tak zwanym testamencie negatywnym. W ten sposób możemy zabezpieczyć nasze dobra, przed przekazaniem ich w ręce członka rodziny, który nam szkodził i z którym byliśmy skłóceni.

Warto też pamiętać, że wola testatora, czyli spadkodawcy, może być zmieniona do ostatniego tchnienia. W kolejnych artykułach wyjaśnię kto, po kim dziedziczy i dlaczego, oraz kiedy do dziedziczenia dochodzi Skarb Państwa.