Wykład „Murowane odkrycie, czyli co wiemy o najstarszych praskich kamieniczkach (Targowa 50/52)” w Muzeum Warszawskiej Pragi przedstawił wyniki prac badawczych, jakie przeprowadzili Małgorzata Pastewka oraz Ryszard Cędrowski na zlecenie Stołecznego Konserwatora Zabytków w latach 2008-2009.
Wiedza o historii trzech budynków, w których znajdzie swą siedzibę Muzeum Warszawskiej Pragi była w tym czasie bardzo skromna. Plany były niekompletne – nie zaznaczono na nich części piwnic. Praca w terenie, w tym badania archeologiczne oraz badania archiwów, pozwoliły stwierdzić, że są to jedne z najstarszych lub wręcz najstarsze budynki murowane na Pradze.
Praga przez długi czas była własnością kościelną. Wykupienie przez rodzinę króla Stanisława Augusta Poniatowskiego parceli, znajdujących się naprzeciwko ratusza jurydyki Skaryszew dawało nowy impuls w rozwoju tych terenów. Badania archiwalne wskazują, że od tego czasu parcele bardzo często zmieniały właściciela; zmianom ulegały także granice działek i numery hipoteki.
Po zbadaniu piwnic i sporządzeniu dokumentacji archeologicznej stwierdzono, że najstarszy jest budynek skrajny od strony ul. Ząbkowskiej – pochodzi z trzeciej ćwierci XVIII wieku. W latach 70. wzniesiono zabudowania gospodarcze na rozstajach dróg, tuż przy ówczesnych granicach miasta. Powstał wówczas charakterystyczny dla tamtych czasów przejazd bramny. Pierwszym właścicielem działki był niejaki Olszewski. Około 1780 roku na murowanej piwnicy postawiono murowano-drewniane ściany o konstrukcji szachulcowej. Z dokumentów można wywnioskować, że istniejące w latach 70. XVIII wieku sanitarne Wały Lubomirskiego zagradzały przejazd ulicą Ząbkowską. Wjazd do miasta usytuowano tak, że prawdopodobnie przez jakiś czas część ruchu odbywała się przez skrajną działkę z przejazdem bramnym. Zabudowania szczęśliwie przetrwały czasy napoleońskie – na ul. Targowej przebiegała granica esplanady planowanych umocnień. Wszystkie budynki po zachodniej stronie ul. Targowej zostały rozebrane.
Po zakupieniu nieruchomości przez Rothblitha, w latach 30. XIX wieku stawia on drugą kamienicę, od ul. Kępnej. Zabudowania scala w całość i porządkuje przebieg działek szanowany Żyd rosyjski Sokołowski i buduje dla siebie około 1870 roku centralną kamienicę. Przez następnych 150 lat pod względem architektonicznym nie zachodzą praktycznie żadne dalsze zmiany w zabudowie działek.
Z tamtego czasu pochodzi też oficyna, która pierwotnie wychodziła na teren dzisiejszego bazaru. Świadczy o tym układ piwnic. Utworzona w oficynie modlitewnia była rodzajem prywatnej kaplicy pobożnej rodziny żydowskiej. Nie znaleziono też śladów domniemanej mykwy. Tuż przed wojną zabudowania wykorzystywano jako magazyny i budynki warsztatowe. W 1939 roku, podczas nalotu, bomba zniszczyła część budynku oficyny, grzebiąc pod gruzami magazyn kupca handlującego porcelaną. Część naczyń jednak zachowała się, w tym firmowane przez zagadkową fabrykę „Praga”, o nieznanej lokalizacji.
Wykopaliska dowiodły również, że Praga ma bardzo dawne tradycje osadnicze. Odkryto dwa fragmenty naczyń z okresu kultury łużyckiej oraz krzemienie. Znaleziono też ponad 30 monet z bardzo różnych lat.
Wiedzę o budynkach zdobywano z dużym poświęceniem, na jakie stać tylko największych pasjonatów. Zbadanie piwnicy pod dawnym sklepem rybnym wymagało np. usunięcia zalęgających ją odpadów rybnych... Konieczne było też zwalczenie szkodliwych grzybów pleśniowych.
Dziś prace rekonstrukcyjne w piwnicach już dobiegają końca. Kamienice są też zadaszone, co pozwala na prowadzenie prac bez względu na pogodę. Najstarsze murowane budynki na Pradze zostaną uratowane.
Kr.