|
Noga w �ap�
Gdzie jest pies pogrzebany M�wimy: "pies jest najlepszym przyjacielem cz�owieka" i "wierny jak pies". "Psia mi�o��" oznacza uczucie wielkie, nieprzemijaj�ce i bezinteresowne. Jednak na drugim biegunie mamy lawin� okre�le� i por�wna�, w kt�rych pies jest z�ym lub �a�osnym bohaterem. Na przyk�ad przekle�stwa: ty (n�dzny) psie, suko, sukinsyn, psubraty, psiama�... Dlaczego negatywne emocje wyra�amy przez odniesienie do psa? Moja pochodz�ca z ch�opskiej rodziny mama dysponuje szczeg�lnie bogatym zbiorem psich skojarze�, obrazuj�cych trudne b�d� przygn�biaj�ce okoliczno�ci. Kiedy by�am dzieckiem, nie bardzo rozumia�am, dlaczego to w�a�nie pies jest tak cz�stym motywem w opisywaniu przykrych sytuacji. Dzisiaj wiem, bo znam jego fataln� kondycj� w naszym, i nie tylko w naszym, kraju, zw�aszcza na wsi. I niewiele tu si� zmieni�o od czas�w mojego dzieci�stwa. Pod�y jak pies - okre�lenie stoi w ostrej sprzeczno�ci z "psi� mi�o�ci�" oraz "psi� wierno�ci�" i jest chyba tylko wyrazem ludzkiej pod�o�ci, kt�ra przypisuje ludzkie cechy niewinnemu zwierz�ciu. �ga� jak pies - by� ob�udnym (jw. pogl�d niedorzeczny, zak�adaj�cy fa�sz w post�powaniu zwierz�cia). Pogoda (lub co� innego) pod (zdech�ym) psem - wyj�tkowo marna, paskudna. Nawet psa w tak� pogod� nie wyp�dzisz - jw. Uwi�zany (na �a�cuchuhttp://pl.wiktionary.org/wiki/okno - pl) jak pies - przykuty do jednego miejsca, uwi�ziony. Samotny jak pies - uwi�zany, zamkni�ty w klatce, pozbawiony kontaktu z otoczeniem (odizolowany) albo odrzucony. G�odny jak pies - bardzo g�odny (bo si� go nie karmi http://pl.wiktionary.org/wiki/okno - pl)http://pl.wiktionary.org/wiki/okno - pl Chudy jak pies - jw. Zmarzni�ty jak pies - jw. (bo nie ma schronienia, budy, domuhttp://pl.wiktionary.org/wiki/okno - pl) Wyp�dzi�/wyrzuci� jak psa - bez skrupu��w Czu� si� jak zbity pies W�ciek�y jak pies - strasznie z�y, agresywny (skomentuj� to tak: a jaki ma by�, skoro jest tak strasznie traktowany?) Zabi� jak psa - bez lito�ci, w spos�b okrutny i bezkarnie jako istot� nic nie wart�. Powiesi� jak psa - jw. Traktowa� kogo� jak psa - bardzo �le. U�y� jak pies w studni - do�wiadczy� przykrych, szokuj�cych prze�y� (odno�nie praktyki topienia niechcianych ps�w, szczeg�lnie miot�w). Zdechn�� (pod p�otem) jak pies - umrze� w n�dzy i opuszczeniu. Nie dla psa kie�basa - co� dobrego, co si� oczywi�cie psu nie nale�y. Zda si� psu na bud�/buty - co� zupe�nie bez warto�ci (je�li ju� w og�le buda jest, to najcz�ciej sklecona z byle czego i do niczego, a z kolei buty s� raczej psom niepotrzebne). Zej�� na psy - bardzo si� pogorszy�, straci� na warto�ci i znaczeniu (bo pies jest n�dznym stworzeniem). A co�/kto� to pies? - a to si� nie liczy? nie ma znaczenia? (j.w.). Na psa urok- przekle�stwo, zakl�cie, kt�re ma odwr�ci� od nas nieszcz�cia (zrzucaj�c je na psa). Wiesza� na kim� psy - oczernia�, zniewa�a� (zwrot prawdopodobnie pochodzi z Niemiec, gdzie prawo magdeburskie przewidywa�o kar� wieszania razem ps�w i przest�pc�w). Pies ci mord� liza� (pies ci� tr�ca�, pies z tob� ta�cowa�) - nie obchodzisz mnie. Uff� sama nie wiedzia�am, �e a� tyle si� tego uzbiera. A jest jeszcze troch� zwi�zk�w frazeologicznych o bardziej neutralnym zabarwieniu. Goi si� jak na psie - goi si� (rana) bardzo szybko, �atwo. (Co�) znaczy (dla kogo�) tyle, co dla psa mucha - co� znaczy dla kogo� ma�o, prawie nic. Dba� jak pies o pi�t� nog� - lekcewa�y� co�, nie dba� o co�. Czego� lub kogo� jest jak ps�w - bardzo du�o (z zabarwieniem lekcewa��cym). Nale�y si� jak psu zupa - co� si� komu� bezwzgl�dnie nale�y. Ni pies, ni wydra - o kim�, o czym� nieokre�lonym, nie wiadomo jakim. Pies ogrodnika - ten, kto nie pozwala nikomu z czego� skorzysta�, pomimo �e sam tego nie u�ywa (z zabarwieniem pejoratywnym). Pies z kulaw� nog� nie zajrzy (nie przejdzie, nie zainteresuje si� itd.) - nikt nie przyjdzie itd� (nawet kto� zupe�nie nie znacz�cy) Potrzebne jak psu pi�ta noga - zupe�nie zbyteczne. Zabiera� si� jak pies do je�a - bra� si� za co� bardzo ostro�nie. �y� jak pies z kotem - w niezgodzie (zn�w raczej transmisja ludzkich cech na zwierz�ta) Francuski piesek - kto� przyzwyczajony do wyg�d, rozpieszczony... Mo�e kto� z Pa�stwa co� jeszcze dorzuci? Je�li j�zyk jest odbiciem kultury i mentalno�ci narodu, to nasza kultura i mentalno�� jawi si� w tym kontek�cie paskudnie. I tu jest pies pogrzebany, czyli tu tkwi problem (zn�w pies jest k�opotem, nieszcz�ciem). Z racji swojej fizycznej obecno�ci w pobli�u cz�owieka tak intensywnie jest obecny w naszej �wiadomo�ci, a wi�c i w j�zyku. Zarazem by� i ci�gle jeszcze jest istot� okrutnie poniewieran� i krzywdzon�, co jest tym bardziej smutne i niezrozumia�e, �e obdarza nas wyj�tkowym przywi�zaniem i zaufaniem. S�owa czasem opisuj� rzeczywisto�� zgodnie z prawd�, czasem j� zaklinaj�, cz�sto utrwalaj� stereotypy. Spr�bujmy zapomnie� wyra�enia, w kt�rych pies jest z�ym lub tragicznym bohaterem. Wymy�lmy nowe, kt�re odczaruj� smutny psi los. No c�, wiem, �e stawiam spraw� na g�owie, ale coraz cz�ciej wydaje mi si�, �e tylko czary mog� tu pom�c. Renata Markowska Fundacja Noga w �ap� www.nogawlape.org |