Nowa Gazeta Praska

Za kilka miesięcy - 25 października 2002 roku Telewizja Polska obchodzić będzie pięćdziesięciolecie istnienia i w związku z tym ogłosiła też konkurs na nowe logo, jakie w dniu jubileuszu ma szansę stać się znowelizowanym symbolem TVP. Dzień, który Telewizja Polska przyjęła za datę swojego powstania, tj. 25 października 1952 roku, związany jest z momentem wyemitowania przez stację nadawczą, zainstalowaną w Warszawie przy ulicy Ratuszowej 11, pierwszej w Polsce audycji telewizyjnej. Fakt ten pozwala uznać Pragę za miejsce narodzin polskiej publicznej telewizji programowej. Praga już zresztą w okresie międzywojennym wpisywała się znacząco w dzieło wdrażania w naszym kraju jednego z najdonioślejszych osiągnięć ludzkości, jakim był wynalazek radia i telewizji.

Pomysł przesyłania dźwięku i obrazu pojawił się na świecie w drugiej połowie XIX wieku w wyniku odkrycia fal elektromagnetycznych oraz zjawiska fotoelektrycznego. Próbne emisje radiowe zostały podjęte na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku. Np. podczas paryskiej Wystawy Światowej, w roku 1900 przekazano radiowe sygnały z Francji do Wielkiej Brytanii za pośrednictwem nadajnika zainstalowanego na szczycie wieży Eiffla, a 12 grudnia 1901 roku udało się po raz pierwszy wysłać sygnał radiowy przez Atlantyk z Europy do Ameryki. W lipcu 1914 roku uruchomiono w Lacken na terenie Belgii, próbną stacjonarną rozgłośnię radiową. W kilka lat po zakończeniu pierwszej wojny światowej, nastąpił w krajach europejskich oraz w Stanach Zjednoczonych szybki rozwój radiofonii.

W naszym kraju, po okresie badań i eksperymentów, 1 lutego 1925 roku rozpoczęła działalność rozgłośnia Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego w Warszawie. którą w sierpniu przejęła spółka o nazwie Polskie Radio Sp.Z.O.O, a od września 1925 roku zaczęła funkcjonować jako Polskie Radio S.A. Kierownikiem technicznym pierwszej polskiej stacji radiowej, a następnie Radiostacji Centralnej Polskiego Radia, został prażanin - inż. Władysław Rąbecki.

Sylwetkę Władysława Rąbeckiego przedstawiła "Nowa Gazeta Praska" z 26 stycznia 2000 roku w artykule pt. "Współtwórca radiofonii i telewizji polskiej". Z artykułu dowiadujemy się między innymi, że urodzony w 1899 roku Władysław Rąbecki - mieszkaniec ulicy Małej, uczył się od roku 1908 w gimnazjum rosyjskim na Pradze, później w utworzonym tam gimnazjum im. Władysława IV, gdzie zdał maturę w 1917 roku. Następnie studiował na Politechnice Warszawskiej i w roku 1925 uzyskał tytułu inżyniera-elektryka. Z chwilą rozpoczęcia pracy zawodowej, podjął się działalności w zakresie doskonalenia polskiej radiofonii, a później uczestniczył w tworzeniu telewizji. W latach powojennych prowadził wykłady na Politechnice Warszawskiej, ponadto opracowywał publikacje fachowe i tłumaczył prace popularnonaukowe z języka francuskiego. Za swój dorobek twórczy, w roku 1969 został laureatem złotego mikrofonu. Zmarł w Warszawie w 1969 roku.

Widząc potrzebę utworzenia centralnego ośrodka badań naukowych w dziedzinie radiowo-telewizyjnej, grupa czołowych polskich fachowców radiowych podjęła starania o utworzenie odpowiedniej placówki. Rezultat tych działań był pomyślny, w efekcie czego Monitor Polski nr 67 z 22 marca 1934 roku, poz. 103, opublikował Rozporządzenie Ministra Poczt i Telegrafów z dnia 20 lutego 1934 roku, wydane za zgodą Prezesa Rady Ministrów, o Państwowym Instytucie Telekomunikacyjnym. Rozporządzeniem tym powołano do życia Państwowy Instytut Telekomunikacyjny z siedzibą w m.st. Warszawie, wyznaczając mu za zadanie: naukowe badanie oraz opiniowanie zagadnień z dziedziny teletechniki, radiotechniki oraz innych systemów i sposobów łączności, jak również z dziedziny techniki pocztowej. Państwowy Instytut Telekomunikacyjny został zlokalizowany na Pradze przy ul. Ratuszowej 11, gdzie rozpoczął praktyczną działalność w kwietniu 1934 roku. Był to pierwszy w historii Rzeczypospolitej instytut prowadzący badania w zakresie elektroniki. Dyrektorem nowo powołanej placówki został wybitny polski radioelektronik prof. dr inż. Janusz Groszkowski, który w późniejszych latach (1962 - 1971) pełnił funkcję prezesa Polskiej Akademii Nauk, a ponadto był członkiem wielu zagranicznych akademii naukowych.

Na świecie, w ślad za rozwojem radia, podejmowane były badania w zakresie telewizji. Pierwszy pokaz działania telewizji odbył się w roku 1926 w Wielkiej Brytanii, a dziesięć lat później - 2 listopada 1936 roku - rozpoczęto stamtąd regularne nadawanie programu telewizyjnego.

W okresie międzywojennym, prowadzone w Polsce prace nad rozwojem telewizji miały charakter eksperymentalny. Byliśmy jednak jednym z nielicznych państw, które w tej niełatwej dziedzinie wiedzy podjęły własne badania naukowe i eksperymentalne, uzyskując na tym polu poważne wyniki praktyczne. Systematyczną działalność naukowo-badawczą nad problematyką telewizyjną, Państwowy Instytut Telekomunikacyjny rozpoczął w roku 1935, a następnie do prac w tej dziedzinie przyłączyło się Polskie Radio. Celem współpracy miało być uruchomienie stacji telewizyjnej. którą zamierzano wówczas zainstalować w najwyższym warszawskim budynku przy placu Napoleona 9, zwanym "Prudentialem". Obecnie jest to Hotel "Warszawa" przy placu Powstańców Warszawy. We wrześniu 1937 roku rozpoczęto instalację nadajników w tym gmachu, a następnie na tarasie dachowym przystąpiono do montażu anten nadawczych, których zasięg miał wynosić około 20 kilometrów. Montaż został zakończony w połowie 1939 roku.

Państwowy Instytut Telekomunikacyjny przy ul. Ratuszowej, prowadząc dalsze prace w tym zakresie, wykonał eksperymentalny nadajnik telewizyjny o mocy 0,2 kW, który miał być wykorzystany do szeroko zakrojonych prac naukowo-badawczych. Ponadto w placówce tej były wtedy poważnie zaawansowane prace nad pierwszą polską kamerą telewizyjną.

Nie udało się jednak wówczas doprowadzić do końca dzieła utworzenia telewizji, gdyż dalsze prace w tym względzie zostały przerwane wybuchem drugiej wojny światowej. Bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych w prawobrzeżnej części Warszawy, przystąpiono najpierw do odbudowy radiofonii. We wrześniu 1944 roku na Szmulowiźnie przy ulicy Śnieżnej uruchomiono doraźnie radiowęzeł, który nadawał komunikaty poprzez sieć głośników ulicznych. Do pracy w obiekcie przy ulicy Śnieżnej zgłosił się nestor przedwojennych radiowych pracowników technicznych, wspomniany już wcześniej inżynier Władysław Rąbecki, rozpoczynając w ten sposób swoją powojenną działalność w Polskim Radiu.

17 stycznia 1945 roku wojska hitlerowskie opuszczają lewobrzeżną Warszawę, pozostawiając ją bardzo zrujnowaną. Całkowitemu zniszczeniu uległa zarówno centralna stacja nadawcza w Raszynie, jak i stacja Warszawa II na Forcie Mokotowskim oraz dawna rozgłośnia przy ulicy Zielnej. Ponieważ nie udało się znaleźć na tamtym brzegu Wisły zastępczych chociażby pomieszczeń, które mogłyby zostać szybko zagospodarowane i przystosowane do zadań związanych z emitowaniem programu radiowego, postanowiono działalność radiofoniczną rozpocząć na Pradze. Dla doraźnych potrzeb Polskiego Radia, wytypowano budynek mieszkalny przy ulicy Targowej 63 i przeniesiono do niego urządzenia z ulicy Śnieżnej oraz agendy Polskiego Radia z utworzonej w lipcu 1944 roku rozgłośni lubelskiej. W budynku urządzono małe studio, amplifikatornię oraz kilkanaście pokojów redakcyjnych. Studio zaczęło funkcjonować 11 lutego 1945 roku, pracując najpierw wyłącznie na sieć głośników ulicznych, lecz już 16 marca 1945 roku nadano z niego pierwszą audycję poprzez radiostację umieszczoną na wagonach kolejowych ustawionych przy ulicy Ratuszowej 3 na terenie Ogrodu Zoologicznego. 19 sierpnia 1945 roku, pracę rozgłośni radiowej przejęła odbudowana w już centralna stacja nadawcza w Raszynie wraz ze studiem nadawczym w Warszawie, jednakże budynek przy ulicy Targowej 63 nie rozstał się całkowicie z radiofonią. Przez wiele następnych lat funkcjonował w nim praski radiowęzeł, przekazujący drogą kablową program rozgłośni Warszawa I oraz własne lokalne kilkunastominutowe bloki informacyjne, do znajdujących się w jego zasięgu mieszkań, punktów handlowo-usługowych oraz zakładów pracy. Działalność ta odbywała się w ramach zorganizowanego wtedy w całym kraju systemu radiofonii przewodowej, kiedy to z powodu niedoboru odbiorników radiowych zachodziła konieczność uzupełnienia ich głośnikami radiowęzłowymi, zwanymi popularnie kołchoźnikami. Również dzisiaj część pomieszczeń ówczesnej rozgłośni przy ul. Targowej zachowała powiązania z dziedziną radioelektroniczną, gdyż aktualnie na pierwszym piętrze tego budynku funkcjonuje punkt serwisowy sprzętu radiowo-telewizyjnego.

Powojenne natomiast prace badawcze w dziedzinie telewizji wznowione zostały przez Państwowy Instytut Telekomunikacyjny w roku 1947. Podjęte wówczas działania doprowadziły do wykonania w latach 1949-1951 prototypowej aparatury studyjnej i telekinowej.

1 listopada 1951 roku Państwowy Instytut Telekomunikacyjny został przekształcony w Instytut Łączności. 15 grudnia 1951 roku, podczas wystawy radiowej zorganizowanej w siedzibie Związku Nauczycielstwa Polskiego przy ul. Smulikowskiego 6/8 w Warszawie, Instytut Łączności przeprowadził pierwszy publiczny pokaz funkcjonowania urządzeń telewizyjnych połączony z prezentacją obrazu. Publiczność zwiedzająca wystawę oglądała program na ekranach działających tam odbiorników telewizyjnych, a jednocześnie mogła bezpośrednio obserwować wykonawców programu występujących w studio oddzielonym od sali wystawowej wielką szklaną szybą. Również pokój kontrolny z aparaturą mikserską i kontrolną znajdował się za szybą, co pozwalało publiczności przyglądać się pracy techników.

Odbiorniki wraz z aparaturą studyjną pracowały w wewnętrznym obwodzie zamkniętym, bez możliwości emitowania programu na zewnątrz, ponieważ w okresie trwania wystawy nie było jeszcze skonstruowanego nadajnika telewizyjnego, który został wykonany nieco później. W drugiej połowie 1952 roku Instytut Łączności zakończył właśnie budowę nadajnika wizji własnej konstrukcji, tworząc tym samym niezbędne warunki dla uruchomienia pierwszej polskiej doświadczalnej stacji telewizyjnej. Jednocześnie kontynuowane były prace nad budową nadajnika fonii.

Nadajnik wizji wraz z towarzyszącym sprzętem pomocniczym został zainstalowany na ostatnim - siódmym piętrze budynku mieszkalnego przy ulicy Ratuszowej 12, zwanym z racji swojej sylwetki - wieżowcem, na którego dachu umieszczono antenę nadawczą - na zdjęciu z lewej. Budynek ten zlokalizowany naprzeciwko Instytutu Łączności, był wybudowany w roku 1950 w ramach powstałego wtedy osiedla Praga I. Była to wówczas najwyższa budowla w tej okolicy.

Na studio telewizyjne adaptowano jedną z hal warsztatowych o powierzchni około 70 m2 w gmachu Instytutu. Studio zostało wyposażone w prowizoryczną instalację klimatyczną i oświetleniową, jak również przystosowano je akustycznie do wymaganych zadań.

W sobotę 25 października 1952 roku o godzinie 19.00, doświadczalna stacja telewizyjna Instytutu Łączności wyemitowała pierwszy w historii naszego kraju program telewizyjny. W programie tym wystąpili: piosenkarka Marta Nowosad, piosenkarz Jerzy Michotek, tancerz Witold Gruca, aktor Jan Mroziński i spikerka Maria Krzyżanowska. Następne audycje telewizyjne zostały nadane 15 listopada oraz 5 grudnia 1952 roku, a 3 stycznia 1953 roku wyemitowany był pierwszy program dla dzieci.

Regularną emisję programów z ulicy Ratuszowej podjęto 23 stycznia 1953 roku. Audycje telewizyjne nadawane były wtedy raz w tygodniu - w piątki o godz. 17 i trwały od pół godziny do jednej godziny. Od czerwca 1954 roku, zaczęto zwiększać wymiar czasowy emisji audycji. Program nadawany przez stację telewizyjną na Pradze oglądany był w Warszawie początkowo na 24, a od połowy 1953 roku na 80 odbiornikach marki "Leningrad" z ekranem o wymiarach 12 x 18 cm. Telewizory te instalowano w świetlicach i klubach zlokalizowanych w różnych punktach miasta. Przy odbiornikach zbierali się licznie telewidzowie.

W listopadzie 1953 roku ze studia przy ul. Ratuszowej została nadana pierwsza w dziejach polskiej telewizji pełna inscenizacja sztuki teatralnej, którą był spektakl pt. Okno w lesie. Rodząca się w Polsce telewizja publiczna wymagała nadania jej pewnych form organizacyjnych. Z tego względu w roku 1954 utworzono Biuro Rozbudowy Telewizji, którego zadaniem było prowadzenie inwestycji w zakresie telewizji. W myśl tych uregulowań biuro przejęło aparaturę studyjną i nadawczą Instytutu Łączności z ulicy Ratuszowej.

Obiektem oddanym do użytku przez specjalistów Biura Rozbudowy Telewizji był Doświadczalny Ośrodek Telewizyjny, który został zlokalizowany w gmachu przy placu Wareckim 7, obecnym placu Powstańców Warszawy. 23 lipca 1954 roku rozpoczęto nadawanie stamtąd programu, wykorzystując początkowo przeniesione z Pragi urządzenia nadawcze, studyjne, jak również inny sprzęt techniczny. Doświadczalny Ośrodek Telewizyjny 30 kwietnia 1956 roku został przekształcony w Warszawski Ośrodek Telewizyjny, a następnie przystąpiono do tworzenia telewizyjnych ośrodków regionalnych, inicjując w ten sposób rozszerzanie zasięgu odbioru telewizyjnego na obszar całego kraju.

Instytut Łączności zajmował się w dalszym ciągu problematyką naukowo-badawczą w zakresie radia i telewizji. Placówka ta w maju 1956 roku zmieniła nazwę na Instytut Tele- i Radiotechniczny. 7 listopada 1961 roku Instytut przeprowadził w swojej siedzibie przy ulicy Ratuszowej pierwszy w Polsce eksperymentalny pokaz działania telewizji kolorowej. Instytut Tele- i Radiotechniczny, funkcjonuje również dzisiaj, jako jednostka badawczo- rozwojowa, prowadząca kompleksowe prace specjalistyczne związane z dziedziną elektroniki. Dla upamiętnienia długoletniej działalności naukowej pierwszego dyrektora znajdującej się tutaj placówki, przed wejściem głównym do Instytutu Tele- i Radiotechnicznego ustawiono w 1988 roku, popiersie pod którym widnieje napis: "Profesor dr inż. Janusz Groszkowski, wybitny uczony, pionier polskiej i światowej radioelektroniki" - na zdjęciu poniżej. Ponadto imieniem profesora nazwano ulicę odchodzącą w tym miejscu od Ratuszowej. Symbole te są akcentem ukazującym Pragę jako miejsce, gdzie grupa naukowców i specjalistów, pracujących pod kierunkiem profesora Groszkowskiego, tworzyła polską radiofonię i telewizję. Na zakończenie warto wspomnieć, że nasza dzielnica jest również miejscem, gdzie zainaugurowana została seryjna produkcja pierwszych krajowych odbiorników telewizyjnych. Było to na początku 1956 roku, gdy Warszawskie Zakłady Telewizyjne zlokalizowane na Targówku Przemysłowym, przystąpiły do wytwarzania odbiorników typu "Wisła". Nieco później z taśmy montażowej zaczęły schodzić inne, coraz bardziej udoskonalane typy telewizorów czarno-białych, zaś w roku 1974 przystąpiono tam do produkowania telewizorów kolorowych.

Stanisław Jamszaruk

Żeby powiększyć miniaturę kliknij na niej